Dit artikel verscheen eerder in de nieuwsbrief van de 12 ambachten, stichting ter bevordering van mens- en milieuvriendelijke technieken – opgericht in 1978 – pioniers in het duurzaam denken maar vooral doen, bij velen bekend van hun bezoekerscentrum ‘de kleine aarde’ in Boxtel.
Elektromagnetische stralingsvelden [EMS] nemen steeds meer bezit van onze leefomgeving. Dit artikel, geschreven door bio-ecologisch architect Vincent Valentijn [archi3o], is het resultaat van een half jaar studie naar de mogelijke effecten van EMS. Aan de studie werkten ook oud Philipsmedewerker en EMS-specialist Rik van Schuur en De Twaalf Ambachten voorzitter Sietz Leefang mee. Het team is hierbij ook veel dank verschuldigd aan neurobioloog Hugo Schooneveld, oprichter van de stichting EHS (Electro Hypersensitivity) en auteur van het recent verschenen leer- en handboek Elektro Stress.
Sietz Leeflang
Als moderne goed geïnformeerde mensen proberen we te doen ‘wat goed voor ons is’. Terwijl we allemaal ons huishouden, kinderen en carrières managen moeten we aan de lopende band beoordelen wat we verstandige keuzes vinden. We kiezen onze verzekeringen, scholen, bekijken zorgvuldig wat we eten, welke producten we gebruiken en googlen net zo lang tot we het juiste ding vinden voor de juiste prijs.
Beoordelen wat ‘goed’ is valt nog niet mee. Gelukkig is er naast veel keuze ook veel informatie die voor de meeste van ons steeds makkelijker en overal beschikbaar is. Op dit moment is meer dan 1 mobiele telefoon per inwoner van Nederland1 in gebruik waarvan de meesten ook ‘smart’2 en gebruiken we ieder gemiddeld 1Gb aan data per maand3.
Maar of die slimme telefoons die ons helpen in dit informatie tijdperk zélf goed voor ons zijn is blijkbaar nog maar de vraag. Steeds vaker komen er berichten in de media over mogelijk negatieve effecten van mobiele telefonie op onze gezondheid. En blijkbaar worden GSM en WIFI wereldwijd op steeds plekken uit klaslokalen verbannen4. Dat geeft toch op zijn minst denken. Daarbij zijn dit ook niet de enige bronnen die onze omgeving vullen met signalen.
Als ontwerpers van gezonde bio-ecologische architectuur bouwen we ten diensten van het welzijn van de gebruikers, met respect voor mens en milieu. In praktische zin betekend dit dat we een gezond binnenklimaat ontwerpen met licht, frisse lucht en gezonde materialen. De woningen die we ontwerpen voorzien vaak voor een belangrijk deel in hun eigen energie, ze gebruiken geen gas en worden ook steeds ‘slimmer’.
Tegelijkertijd zien we dat all electric wonen vanzelfsprekend ook betekend dat de hoeveelheid stralingsbronnen in huis toeneemt en dat er steeds meer mensen zijn die melden hier last van te hebben.
Wat we zien is dat de relatie tussen gezondheid en straling zeer complexe materie is en bovendien lastig te objectiveren. Het is een wetenschappelijk feit dat straling invloed heeft op ons lichaam maar dat zegt in feite nog niets over de vraag ‘of dit schadelijk voor ons is’. Juist dit is de bron van voortdurende onduidelijkheid en discussie.
Ik kan alvast verklappen. Een eenduidig antwoord zult u in dit artikel helaas niet vinden.
Toch zien we dat het onderwerp zeer urgent is, de straling in en om ons huis neemt ongeremd en in hoog tempo toe terwijl de risico’s nog maar amper in kaart zijn gebracht. Daarom willen we ondanks het gladde ijs waar we ons op begeven zo goed mogelijk proberen om u een beeld te geven van ‘de stand van zaken’ op dit gebied, zonder ons direct te laten meevoeren door geluiden van onheilsprofeten of extreme scepsis.
Samen met de redactie van De Twaalf Ambachten hebben heb ik me het afgelopen half jaar nog verder verdiept in de wereld van ‘elektromagnetische straling’ en gesproken met diverse deskundigen, zowel wetenschappers als techneuten, met ervaring op dit gebied.
De vraag die ons ook op onze lippen brand is natuurlijk toch ‘of straling werkelijk schadelijk is’. Het probleem met deze simpele vraag is dat er eigenlijk veel te veel ‘omgevingsfactoren’ zijn die ons beïnvloeden om wetenschappelijk te kunnen vaststellen wat de invloed van straling is op langere termijn. Daar komt nog bij dat niet iedereen hetzelfde is. De een is allergisch voor stof, de ander voor melk, gluten, noten, appels of stuifmeel. Maar ook allergie voor straling wordt inmiddels door het Europees parlement erkent5. Over het algemeen is het duidelijk dat mensen steeds vaker allergieën ontwikkelen. De Universiteit van Wageningen concludeerde in 2011 dat het aantal allergieën de afgelopen vijfentwintig jaar ten minste is verdubbeld6.
Gelukkig zijn de meeste van ons niet overgevoelig. Maar omdat je blijkbaar wel ‘last’ van straling kan hebben lijkt het op een boerenverstand manier wel wijs om in enige mate voorzichtig met straling om te gaan. Zoiets als met vet of suikerrijk eten, prima zolang je er maar niet ‘te veel’ van neemt.
Helaas blijkt het ‘matigen met straling’ behoorlijk ingewikkeld. Wat is te veel straling dan? Is er zoiets als een veilige grenswaarde? Bij onderzoek blijken er diverse officiële normen en aannames op het gebied van veilig toelaatbare straling te bestaan (die verrassend genoeg enorm uit elkaar liggen, ook de ‘officiële’7).
Het komt er eigenlijk op neer dat het lastig te zeggen is wat een werkelijk veilige of goede norm is. En onderzoek naar lange termijn effecten onder gecontroleerde omstandigheden is praktisch niet uitvoerbaar. Daarbij komt dat producten wel moeten voldoen aan uiteenlopende stralingsnormen maar dat er op dit moment niet in de praktijk gecontroleerd wordt op werkelijk optredende stralingsniveaus.
Doordat er steeds meer stralingsbronnen zijn neemt de kans op zogenaamde ‘hotspots’ toe. Dit zijn plekken waar door interferentie van meerdere stralingsbronnen veel hogere stralingsniveaus optreden. Ook kunnen elektriciteitsnetwerken vervuild raken met stralingseffecten als gevolg8. Voor deze zogenaamde ‘vuile stroom’ zijn er wel normen voor de industrie maar niet in onze woonomgeving.
In en om ons huis zijn er nogal wat stralingsbronnen. Buiten de gsm en wifi straling waar we het al over hadden, produceert eigenlijk alles wat elektrisch is in bepaalde mate straling. Er zijn diverse categorieën straling. Alles wat harder9 straalt dan de zon is ioniserend en in principe gevaarlijk voor levende organismen.
De straling waar we het in dit artikel over hebben is niet-ioniserend en valt grofweg te verdelen in LF (laagfrequent) en HF (hoogfrequent). Sterk gesimplificeerd zou je kunnen zeggen dat ons energienet LF velden opwekt. Alle apparatuur op dit net wekt ook in meer of minder mate elektromagnetische velden op, in huis zijn dit bijvoorbeeld de televisie, opladers, computers, verlengkabels, stereo apparatuur, koelkasten, afzuigkappen, wasmachines, stofzuigers, elektrische boilers, omvormers voor zonnepanelen, lampen en ook de bedrading zelf. In het HF spectrum hebben we het over vrijwel alles wat draadloos communiceert zoals telefoons, wifi en domotica maar ook magnetrons en bepaalde TL verlichting.
Ik weet niet hoe het u vergaat maar in ieder geval begon het mij tijdens het onderzoek soms behoorlijk te duizelen bij de gedachte aan zo veel onzichtbare straling om mij heen. Hoewel ik nooit last heb ervaren vroeg ik me toch steeds af hoe ik mijzelf en mijn kinderen moet beschermen tegen dit ‘onzichtbare gevaar’.
Gelukkig zette een gesprek met dr. Hugo Schooneveld mij weer met beide benen op de grond. Deze (neuro)bioloog en auteur is een autoriteit op dit gebied en bovendien zelf elektrohypersensitief. Hij benadrukt dat het volgens hem vooral van belang is om het fenomeen serieus te nemen en niet te snel te vervallen in ongefundeerde aannames en vermoedens. Het is namelijk een behoorlijke opgave om te leven met EHS10 in een wereld die steeds meer ‘elektronisch’ is.
Hij adviseert bij twijfel vooral de proef op de som te nemen. Ook elektro gevoeligen zijn niet allemaal per definitie gevoelig voor dezelfde straling (hoewel opvallend vaak voor het HF spectrum) in het algemeen geldt dat de klachten verdwijnen zodra de stralingsbelasting weg is (al kan dit enige tijd duren).
Nu de hamvraag die In ons zoeken en alle gesprekken steeds terug kwam: ’wat kun je doen?’. Voor mij als architect die zijn klanten een gezonde leefomgeving wil bieden is dit de meest wezenlijke vraag. Wat zou ik in feiten kunnen adviseren?
Praktisch gezien is de totale hoeveelheid tijd dat je zoal blootgesteld wordt op een dag beperken een maatregel die wel hout lijkt te snijden. De normale werkzame dag kunnen we dan al buiten beschouwing laten. Daar hebben we tenslotte weinig invloed op en eerlijk gezegd ook de meeste profijt van het accepteren van een flinke berg straling rondom ons.
Een stralingsarme nachtrust dus. Gedurende onze slaap regenereert ons lichaam en verwerken we de dag. Ook de groeiontwikkeling bij kinderen vind voor een belangrijk deel in deze periode plaats. Als je iets wil doen aan stralingsbeperking is de slaapkamer daarom een goede plek om te beginnen.
Verder is het belangrijkste en simpelste advies is om gewoon niet onnodig veel straling in huis te halen. Met name op je slaapkamer kun je bijvoorbeeld apparaten met een stekker prima vermijden. Bedenk ook goed wat u in huis haalt voor u uw huis uitrust met allerlei leuke elektronica en domotica.
Voor wie niet meteen van zijn draadloze netwerk af wil bestaan diverse alternatieven zoals stralingsarme DECT telefoons, wifi routers en babyfoons die alleen zenden als het nodig is. Bij de aanschaf van nieuwe apparaten kan het de moeite lonen om te letten om de straling, er zijn bijvoorbeeld stralingsarme stekkerdozen, armaturen en lampen te verkrijgen maar ook niet iedere mobiele telefoon straalt even ‘hard’.
Een maatregel die iets verder strekt is om in de nacht èèn of meer groepen in de meterkast uit te schakelen. Dit kan ook automatisch door zogenaamde netvrij schakelaars in je stoppenkast te installeren. Deze schakelen de wisselstroom uit zodra er geen stroomverbruik is, maar let op, dit werkt alleen als er geen sluipverbruik is, dus niet als u uw tandenborstel oplaad.
Voor wie meer zou willen doen is het inmiddels vast geen verrassing meer dat dit niet heel eenvoudig is. Ten slotte leven we in een digitaal tijdperk en bevatten onze huizen steeds meer elektronica. Als u echt elektro-gevoelig bent of dit sterk vermoed raad ik u aan contact te zoeken met stichting EHS die u wegwijs kan maken en kan voorzien van goed onderbouwd advies. Voordat u zeer ingrijpende en kostbare stralingsbeperkende maatregelen treft in uw huis.
In principe kan bijna alle elektra in een huis afgeschermd worden. Dat wil zeggen dat de elektromagnetische velden letterlijk worden tegengehouden.
Er bestaan voor dit doel speciaal afgeschermde elektra kabels, afschermende koolstofverf, behang, gaas, raamfolies, armaturen en zelfs gordijnen, dekens en kleding. Met daarbij verbeterde (huis)aarding en wat ‘vieze stroom’ filters kun je een heel eind komen. Dergelijke maatregelen zijn echter wel erg kostbaar en het is niet aan te raden ze zonder meetrapport en advies te treffen.
Het blijkt dat studies hebben uitgewezen dat leem en leemstuc een remmende werking hebben op elektromagnetische velden. Dus mocht u toch al interesse hebben in een gezonde biologische woning dan is dit wellicht een onverwachte bonus.
Het klinkt nu waarschijnlijk alsof er vooral veel mis is op het vlak van de electromagnetische velden om ons heen. Dat valt zeker niet te ontkennen. Helaas krijgt dit onderwerp in ons land tot nu toe vooral aandacht van sensationele media, onheilsprofeten en producenten van magische middelen. Dit leidt erg af van de serieuze aandacht die het onderwerp wel nodig heeft.
Toch zijn er ook positieve ontwikkelingen gaande. In andere landen zie je in ieder geval dat straling al veel meer serieuze wetenschappelijke en politieke aandacht krijgt. Het bewustzijn met betrekking tot dit fenomeen groeit wereldwijd met de dag.
Laten we hopen dat er over niet al te lange tijd een nieuw hoofdstuk wordt toegevoegd aan het Bouwbesluit waarin grenzen worden gesteld aan de optredende elektromagnetische velden in onze huizen.
vincent valentijn
gerelateerde artikelen:
referenties uit het artikel